Zespół odstawienia polega na wystąpieniu zespołu objawów, pojawiających się u osoby uzależnionej, która zaprzestała używania danej substancji uzależniającej lub znacznie zmniejszyła jej dawkę. Zespół odstawienia występuje po długotrwałym stosowaniu danej substancji uzależniającej i jest dowodem istnienia zależności fizycznej. Przykładowo zespół odstawienia alkoholowego występuje u jednej osoby na 10 000 i pojawia się w ciągu 12-72 godzin po spożyciu ostatniej dawki alkoholu.
Zespół odstawienia występuje u osób zależnych fizycznie od danej substancji uzależniającej. Zależność fizyczna nie musi być równoznaczna z uzależnieniem. Dla przykładu, u osoby przyjmującej w szpitalu morfinę może wystąpić zespół odstawienia świadczący o zależności fizycznej, lecz osoba taka wcale nie musi aktywnie poszukiwać narkotyku i odczuwać głodu narkotycznego (co świadczyłoby o istnieniu uzależnienia). Tymczasem większość substancji psychoaktywne oraz pochodne kanabisu powodują uzależnienie (głód narkotykowy), lecz nie zależność fizyczną. Zespół odstawienia dotyczy osób przyjmujących substancje uzależniające w sposób długotrwały i nadmierny. Przykładowo, za nadmierne picie alkoholu uważa się wypijanie 7 ( mężczyźni) i 5 (kobiety) drinków dziennie przez kilka miesięcy – tego rodzaju nawyki dotyczące picia uważa się w istocie za początek alkoholizmu.
Objawy zespołu odstawienia przybierają wiele postaci – od łagodnych stanów lękowych, trudności w koncentracji, drżeń mięśni, przez takie symptomy jak łzawienie, ziewanie, biegunka, bóle mięśni i stawów oraz rozszerzenie źrenic (w przypadku odstawienia opiatów), aż do wystąpienia zespołu objawów zwanych delirium tremens i drgawek (w przypadku alkoholu).
Inne objawy zespołu odstawienia to:
- Nerwowość, pobudzenie, poirytowanie
- Lęk, nagłe zmiany nastroju, depresja
- Zmęczenie
- Trudności w koncentracji
- Uczucie wzmożonej pracy serca (kołatanie)
- Bóle głowy
- Pocenie się
- Nudności, wymioty, utrata apetytu
- Bezsenność, trudności w zasypianiu
- Bladość
- Drgawki ciała
- Drżenia mięśni
Do charakterystycznych objawów delirium tremens należą:
- Halucynacje wzrokowe o przykrych treściach (niekoniecznie słynne „białe myszki”)
- Halucynacje słuchowe – słyszymy głosy, których inni nie słyszą
- Pobudzenie
- Gorączka
- Drgawki
- Przyspieszone tętno (powyżej 90 uderzeń na minutę)